آنچه در این مطلب می آموزید:
خلاقیت در کودکان امر مهم و ضروری است. کودکان به عنوان بخشی از جوامع امروزی، آینده سازان فردای هر کشور می باشند؛ لذا توجه به امر خلاقیت در آن ها باعث رشد و شکوفایی آینده آن کشور خواهد شد.
از آنجا که نهاد کودکان در سنین ابتدایی عاری از هرگونه پیش داوری و قالب ذهنی می باشد؛ لذا دارای ایده های بسیار نابی هستند که اگر این امر مورد توجه قرار گیرد، کودک می تواند بدون ترس و واهمه ایده هایش را ابراز نماید. کودکان از طریق راه های مختلفی هم چون بازی ، ساختن اشیا مختلف، رنگ کردن، نواختن و ایجاد صداهای مختلف، خلاقیت را تجربه می کنند. با تجربه کردن و شکست های متعدد می تواند به موفقیت هایی نائل آید. از آن جا که کودک دارای قالب فکری بزرگسالان نمی باشد، لذا ترسی از شکست ها و شنیدن سرزنش ها ندارد و همه ی این موارد باعث بروز خلاقیت در کودک می شود.
کودک در سایه یادگیری مهارت خلاقیت به خوبی می تواند راه های شخصی و منحصر به فرد خود برای یادگیری را درک کند و از آن برای یادگیری در دیگر مراحل زندگی خود بهره برداری نماید. و به بیان دیگر، او فرمول شخصی خود را برای یادگیری را می آموزد.
در آموزش خلاقیت به کودکان توجه به نکات زیر حائز اهمیت می باشد:
- استفاده از شیوه های صحیح تربیتی برای پرورش خلاقیت نیز بسیار اهمیت دارد و چنانچه این امر نادیده گرفته شود، خلاقیت در کودک سرکوب خواهد شد.
- باید توجه داشت هرگونه القای سلیقه و نگرش ویژه، دادن مدل و آموزش سبکی خاص، سیر طبیعی پرورش قدرت خلاقه را محدود می سازد.
- باید این امکان را برای کودکان فراهم آورد که تا حد امکان از طریق حواس مختلف خود جهان را کشف کند.
از آنجا که حضور تکنولوژی های جدید و رسانه های دیجیتال تاثیر شگرفی در محیط پیرامون کودک گذاشته است، اینک کودک توانایی تحلیل داده ها را داشته و می تواند از بین همه آنچه که می بیند و می شنود انتخاب آگاهانه ای داشته باشد. در این بین اگر بزرگسالان دخالت نمایند، ممکن است به نوآفرینی کودک لطمه وارد شود و تخیل او تحت تاثیر دیدگاه ها و نظریات بزرگترها قرار گیرد. لذا باید کوشید تا با پرورش خلاقیت و آموزش شیوه های تصمیم گیری در کودکان آن ها را به تیزبینی و حساسیت به انتخاب های درست هدایت کرد.
والدین چگونه می توانند خلاقیت در کودکان را افزایش دهند.
- آزادی: پدران و مادرانی که معتقد به دادن آزادی های مناسبی به کودکانشان هستند، زمینه را برای کودکان خلاق فراهم می سازند. رفتار آن ها آمرانه نیست و استبدادی عمل نمی کنند. دائماً سعی ندارند کودکان خود را کنترل کنند و فعالیت هایشان را محدود نمی سازند. نگرانی این والدین درباره به خطر افتادن کودکانشان در حد افراط نیست.
- احترام: کودکان خلاق پدران و مادرانی دارند که برای آن ها به عنوان یک فرد احترام قائل هستند. به توانایی های آن ها ایمان دارند و معتقدند که آن ها منحصر به فردند. این والدین می گویند «تو را همانطور که هستی دوست دارم. درست به خاطر آن که تو، تو هستی» در این خانواده ها، کودکان طبعاً اعتماد به نفس بیشتری دارند و برای انجام کارهای مخاطره آمیز و ابتکاری آماده تر هستند.
- اعتدال در روابط عاطفی: درست همانطور که سردی عاطفی و جدایی میان والدین می تواند برای کودکان خطرناک باشد و خلاقیت یک کودک به علت جو خصمانه، طرد کننده یا نبود رابطه صمیمانه متوقف گردد، وابسـتگی بیش از حد کودک و والدین نیز باعـث سرکوب شـدن خلاقیت در کودکان می شود.
- بایدها و نبایدها: خانواده هایی که می خواهند فرزندان خلاق داشته باشند، در منزل قوانین زیادی وضع نمی کنـند. این به آن معـنی نیست که والدین کودکان خـلاق به آن ها اجازه هر کاری می دهند. آن ها به عوض تعیین قوانین خاص، مجموعه روشنی از ارزش ها را درباره ی کارهای صحیح و غلط ارایه می کنند و این ارزش ها را در رفتار خود منعکس می سازند. این قبیل والدین از کودکانشان انتظار دارند مستقلا اما با مسئولیت عمل کنند.
- نقش الگویی خانواده: والدینی که کودکان خلاق پرورش می دهند خود نیز علاوه بر شایستگی، دارای علایق گوناگون در منزل و بیرون از منزل هستند و سعی دارند زندگی متنوعی داشته باشند. آن ها ابعاد مختلفی از زندگی می بینند و از آن لذت می برند.
روش های پرورش خلاقیت در کودکان
روش های مختلفی برای پرورش خلاقیت در کودکان وجود دارد، که خانواده ها می بایست با توجه به علاقه مندی فرزندش مسیر درستی را برای رشد کودک خود انتخاب نماید.
برخی از روش های پرورش خلاقیت به شرح زیر هستند:
- بازی
- حضور در طبیعت
- نقاشی
- داستان
بازی:
یکی از روش های بسیار موثر در برقراری عواطف امن و استحکام بخشی به آن انجام بازی های گوناگون با کودکان است. بازی فضای خیال انگیزی را برای کودک فراهم می کند که کودک در آن فاقد هرگونه محدودیت بوده و می تواند تمام توانمندی های خود را به منصه ظهور برساند. کودک در بازی گاهی لباس پزشک می پوشد و بدون استرس پا در اتاق جراحی میگذارد گاه در لباس فضانوردی به کرات مختلف سفر می کند به کاوش و جستجو می پردازد. حضور کودک در این محیط باعث شکوفایی استعدادها و خلق چیزهای جدید می شود.
طبیعت:
زندگی مدرن و کنترل شده امروز کودکان را از بودن در طبیعت محروم کرده است. متاسفانه در حال حاضر به دلیل زندگی آپارتمان نشینی کودکان از این امکان محروم بوده و به ناچار مجبور به حضور در پارک ها و فضاهای سبزی که با نظم و آراستگی خاصی طراحی شده اند هستند، که این امر امکان هر گونه اکتشاف را از کودک سلب می کند. از سوی دیگر عدم وجود فضاهای باز برای بازی کودک منجر به آن شده که بیشتر کودکان حضور در خانه و بازی با وسایل کامپیوتری و دیدن فیلم را به حضور در طبیعت ترجیح دهد. این امر باعث می گردد کودک نتواند آن تخلیه انرژی را که برای سلامتی جسمی و روانی او لازم است را انجام دهد.
حضور کودک در طبیعت باعث تقویت حواس پنجگانه کودک می شود، شنیدن صداهای مختلف، لمس کردن گیاهان و حیوانات، دیدن تنوع رنگی موجود در گلها و گیاهان و …، تجربه چشیدن مزه های مختلف و استشمام بوهای موجود در طبیعت تماما موجب تقویت حواسش و درگیری کودک با محیط پیرامونش می گردد.
نقاشی
رشد فکری و خلاقیت هنری کودکان با به کارگیری آزادانه قوه خیال میسر می گردد. نقاشی به دلیل به کارگیری قدرت تصور و تجسم و نیز توانایی های حسی- حرکتی نقش بسیار مهمی در رشد و تقویت مهارت های ارتباطی دارد.
نقاشی یکی از بهترین و لذت بخش ترین کارهایی است که کودکان به میل خود انجام می دهند و اگر آن ها را درست هدایت کنید، این سرگرمی همیشگی کودکان می تواند یکی از بهترین راه های تقویت و رشد خلاقیت در کودکان شود. کودک در هنگام نقاشی تخلیه هیجانی می شود و می توان نمود آن را در نقاشی کودک دید.
داستان
قصه یا داستان از موثرترین روش های شفاهی و گفتگویی برای پرورش تفکر و خلاقیت فرزندان است. بطور کلی قصه و داستان روش مناسبی برای آموزش های غیر مستقیم محسوب می شوند. چون برای همه کودکان و نوجوانان حتی سنین بالاتر جذابیت دارند. داستان یکی از راه های مناسب برای برقرار ارتباط عاطفی موثر با کودکان نیز محسوب می شود و این امکان را به کودک می دهد تا دنیای خود را معنا دار ساخته و به شناسایی و تحلیل احساسات و عواطف خود بپردازد.
همچنان که کودک قصه را می شنود و صحنه ها، عمل داستان و شخصیت های آن را خلق می کند، توانایی تجسم و خیالبافی که مبنای تصور خلاق است، در وجود او شکوفا می شود. از میان داستان ها به ویژه داستان های تخیلی یا علمی ـ تخیلی می توانند در فعال کردن قدرت تخیل و ایجاد روح نوجویی و حس کنجکاوی، ابزاری مناسب باشند. استفاده هوشمندانه از داستان تخیلی، نه تنها حس آینده کودکان را غنی می سازد، بلکه جانی تازه به تخیل آن ها می بخشد و توانایی کنترل و تسلط به تغییرات را در آن ها بالا می‌برد.
منابع:
- پرورش خلّاقیت در کودکان/ مؤلفان: احمدرضا زمانى، فرزاد گُلى، حمید نصیرى، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهاى درسى ایران، ۱۳۹۴
- سر پیاز، ته تربچه: پرورش خلاقیت کودکان با زبان هنر از بدو تولد تا هفت‌سالگی، فاطمه عباسی، تهران، مهر اندیش، ۱۳۹۶
- روش‌های پرورش خلاقیت در کودکان، اولین پیترسن، مترجم بهجت نجفی، انتشارات پیک‌بهار
- شکوفا سازی خلاقیت، رابرت فیشر، مری ویلیامز، مترجم: ناتلی چوبینه، تهران، پیک بهار، ۱۳۸۷
